Hallo Fred,

Waarom Passchendaele (tegenwoordig Passendale)? Een paar jaar geleden was ik in Dunedin, Nieuw-Zeeland. Daar is in een oud, monumentaal Brits aandoend station New Zealand’s Sports Hall of Fame. Smullen! Krakende radio opnamen en bibberende filmpjes van wedstrijden, attributen van de All Blacks – een rugbybal, een roeiboot, een speer, spikes, shirts enzovoort. Bij elke sporttak uitslagenlijsten van WK’s en Olympische Spelen, met hier en daar een Nederlander: Mia Gommers, Mexico 1968, brons op de 800 m. Je ziet het weer voor je (kijk hier).

Aan de buitenkant van het gerestaureerde station hangt een herinneringsplaat met de tekst: Passchendaele In memory of those members of the New Zealand Railways who fell in the Great War 1914 -1918:

Bron

Het blijkt een van de platen van een locomotief die Passchendaele is genoemd, ter ere van de 450 gesneuvelde treinwerkers in het Nieuw-Zeelandse leger die in België deelnamen aan de Eerste Wereldoorlog. Dat was de reden om de Westhoek te gaan bekijken.

Nou, het was diep indrukwekkend. Om Passchendaele en Ieper (op 13 km van elkaar) is in de Grote Oorlog eindeloos gevochten. De Nieuw-Zeelanders namen onder andere deel aan de derde slag om Ieper, van 31 juli tot 10 november 1917. Het museum en het oorlogskerkhof in Passendale bevinden zich op de plaats van deze slag: de graven liggen om de bunkers heen. Duizenden zinloze doden in het loopgravengevecht, hoewel in het museum toegelicht wordt dat deze oorlog voor Nieuw-Zeeland ook een andere nationale betekenis had. De gesneuvelden droegen bij aan een positief zelfbeeld in hun land, dat hiermee voor het eerst de negatieve identiteit ‘geworteld in Europees uitschot’ van zich af kon schudden.

De weggetjes over de heuvels en door de lagere kommen zijn groen en rustig, links en rechts boerderijen. Ondanks de vele toeristen in Ieper en Passendale fietsen we vrijwel alleen. De term ‘schuldig landschap’ van Armando dringt zich op. De natuur groeit schaamteloos door om met haar schoonheid de verschrikkingen van de cultuur uit te wissen. Alles wat de natuur heeft zien gebeuren wordt gewetenloos door haar overgroeid. De mens schaamt zich bij deze confrontatie tussen cultuur en natuur. (bron) Het vergaat me zoals Armando het zei. Kleine troost is de Stroroute, de fietsroute van Zonnebeke (vlakbij Passendale) naar slaapplaats Roeselare: die loopt over een oud spoorwegtraject langs de slagvelden, met herinneringstekens.

De cirkel van Passchendaele en Nieuw-Zeeland is rond. Op de mail die dag echter het droevige bericht van de dood van Laurens van der Graaff, alumnus Nederlands. Laurens! Ik heb twee herinneringen aan hem. De eerste is de calculerende, slimme student die zich niet erg voor historische literatuur interesseerde; de tweede is de bevlogen geraakte student die zijn missie – docent in het voortgezet onderwijs – had gevonden en zich fanatiek inspande. In beide fasen een vrolijke, humoristische jongen. Met het neerhalen van de MH17 is een nieuw schuldig landschap gecreëerd door de mens, uitvloeisel van bestuursperikelen. Er is ook een nieuwe cirkel geopend van zinloosheid en zinvolheid en het aandeel van bestuurders daarin. Terugkerende elementen zijn miscommunicatie en vooral bestuurders die over lijken gaan. We kunnen alleen maar hopen dat de dood van de inzittenden van dit vliegtuig niet zinloos zal zijn. De nationale herdenking zal trouwens plaatsvinden op 10 november a.s., de datum waarop de derde slag rond Ieper eindigde.

De vakantie is voorbij en we staan aan het begin van doorvoering op de werkvloer van de lang bediscussieerde governance. Een complexe operatie voor onderzoek, onderwijs en ondersteuning, die al meteen nog complexer wordt vanwege de afgelopen week aangekondigde bezuinigingen – uit te voeren via rationalisering van het onderwijs. Hé, een nieuwe bestuursterm! Rationaliseren betekent nu dus voortaan bezuinigen. Tijd voor transparantie en communicatie!

Hartelijke groet,

Lia

Hallo Fred,

Besturen, moeilijk! Die gedachte heeft de hele zomer door mijn hoofd gemaald. Het begon al met de zomergroet van Louise Gunning, begin juli. Ze meldde opgelucht dat er na het nee van de medezeggenschap tegen de Amsterdam Faculty of Science afgelopen december toch voortgang in het proces zit. ‘We’ hebben nu een goede route kunnen uitstippelen ‘om dit project – in een ander tempo, op een andere manier – verder te ontwikkelen.’ In een woedende reactie stelde een andere ‘we’, ‘in navolging van de bezetters van 1969’ dat er echter aan de stukken nog geen letter veranderd is. Namens wie bestuurt het CvB eigenlijk, vroegen ze zich af. Deze ‘we’ hadden ruim 80.000 adressen gehackt om hun geluid te laten horen. Voor het vervolg zie Folia. Voor mij zegt dit alles over de loopgraven waarin bestuurders terecht kunnen komen. Ik denk zelf al jaren dat meer samenwerking voor onze universiteiten goed is, voor de Geesteswetenschappen vooral om onderzoek te bevorderen en de studenten een optimaal onderwijsaanbod te kunnen doen. Dus ik kan me wel wat voorstellen bij de AFS plannen van het CvB. Maar we zien hier een bekende bestuurscomplicatie en die is niet overwonnen: het ontbreekt aan transparantie en communicatie. Logisch dat de gemeenschap boos reageert. Over inhoud zijn er altijd verschillende meningen, maar over communicatie zou er nooit twijfel mogen zijn. Transparantie en dialoog zijn dure plichten.

Maar Louise zei het al: nu tijd voor vakantie. De route uitstippelen was gauw gedaan want het was een oud plan. Flanders fields op de fiets. Eerst Maurits achterna op zijn tocht naar Nieuwpoort en dan naar Passchendaele en Ieper, de slagvelden van de Eerste Wereldoorlog. Op fiets om de dijkjes, weggetjes, weilanden en heuvels te zien waar het ooit gebeurde.

De slag bij Nieuwpoort in 1600 is verknoopt met bestuursperikelen. Stadhouder (legeraanvoerder) Maurits van Oranje wilde helemaal niet op veldtocht naar Vlaanderen – te riskant -, maar hij moest van Oldenbarnevelt, de leider van de Staten-Generaal. Maurits kreeg gelijk. Onderweg ging er veel fout, zoals versplintering van de troepen en miscommunicatie. Uiteindelijk dreven de Spanjaarden Maurits in het nauw bij de haven van Nieuwpoort en alleen dankzij zijn tactisch inzicht en een stevige dosis geluk won hij. Hij stuurde de Nederlandse vloot voor de kust weg, alsof hij afzag van een aanval. Daarna liet hij zijn troepen bij eb door de haven naar het strand en de duinen aan de overkant trekken en forceerde daar het gevecht. Een meesterzet, maar Maurits was niet tevreden: hij voelde zich gekleineerd door Oldenbarnevelt en bovendien was het echte doel – Duinkerken veroveren – niet bereikt. Al was Nieuwpoort achteraf wel een keerpunt in de oorlog, de spanning tussen Maurits en Oldenbarnevelt zou nooit meer weggaan en uitgroeien tot het beroemde conflict dat leidde tot de onthoofding van de raadpensionaris in 1619. Bestuurders, uw daden worden nooit vergeten.

In Nieuwpoort zegt de slag niemand nog iets, daar was de overwinning geen inleiding op betere tijden. Maar er is een Mauritspark, bij de haven, met een standbeeld van een trotse, vastberaden aanvoerder. Het uitlegbord klopt niet helemaal – Oldenbarnevelt is de stadhouder, herkenbare vergissing in die complexe organisatie van de Nederlanden in 1600!

     Standbeeld Maurits in Nieuwpoort bron

Nieuwpoort, aan de monding van de IJzer, herinnert zich vooral een andere oorlog: de Grote, tussen 1914 en 1918, want ook toen is om de stad gevochten. Op het volgende stuk van onze route wilden we de Westhoek zien, speciaal Passchendaele, om een cirkel rond te maken. Dat rondmaken ook openen van een nieuwe cirkel zou betekenen, wisten we nog niet. Op naar Passchendaele.

Hartelijke groet,

Lia